Obok kompozycji i perspektywy niezwykle istotne miejsce w analizie budowy dzieła sztuki zajmują kolor i światłocień. Podstawową umiejętnością każdego maturzysty powinno być precyzyjne zdefiniowanie tych pojęć aby uniknąć mieszania i niepoprawnego stosowania obu terminów. Przypomnijmy więc ich słownikowe definicje:
gama barwna (koloryt) - to zespół barw w obrazie nadający ogólny ton kompozycji;
światłocień – rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości;
Ważnym terminem jest również:
walor – zróżnicowane natężenie tonu barwy lub stopnia względnej jasności barwy w malarstwie i grafice;
W zależności od doboru kolorów możemy wyróżnić następujące rodzaje gamy barwnej:
- gama ciepła / zimna
- gama pełna / monochromatyczna
 |
| Antoine Watteau, Pieśń miłosna, 1717 - gama pełna |
Tutaj pojawia się kilka nowych pojęć, które służą precyzyjnemu opisowi kolorystyki obrazu, tj.:
monochromatyzm - operowanie tylko jedną barwą w kilku odcieniach w celu uzyskania jednolitego tonu całego malowidła;
 |
| Józef Chełmoński, Kurka wodna, 1894 - monochromatyzm |
kolor lokalny - tzn. barwa właściwa przedmiotom czy postaciom występującym w obrazie, nie zmieniona przez refleksy i cienie pochodzące od znajdujących się obok przedmiotów;
 |
| Gustave Courbet, Zródło, 1868 - kolor lokalny |
 |
| Henri Matisse, Kobieta w kapeluszu, 1905 - odejście od koloru lokalnego |
dominanta kolorystyczna - plama barwna, od której zależne są inne barwy w obrazie;
Z wykorzystaniem koloru i światłocienia wiążą się także pewne techniki i efekty stosowne przez artystów:
sfumato – miękki modelunek malarski o łagodnych przejściach światłocieniowych, zacierający wyrazistość konturu, sprawiający wrażenie oglądania malowidła przez mgłę lub dym; typowy dla Leonarda da Vinci i jego szkoły;
 |
| Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-06 - sfumato |
tenebryzm (maniera tenebrosa) - sposób ujęcia obrazu polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem, stosowany gł. w baroku;
 |
| Caravaggio, Zwycięski Amor, 1601-02 - tenebryzm |
luminizm – sposób kształtowania kompozycji za pomocą gry światła, charakterystyczny dla baroku;
luminizm monochromatyczny - uwypuklenie światła przy dominującej tonacji jednobarwnej, np. Caravaggio
luminizm kolorystyczny - światło jako czynnik wyzwalający wibrację kolorystyczną, np. W. Turner, impresjoniści;
 |
| Joseph William Turner, Deszcz, para, szybkość, 1844 - luminizm |
Opanowanie tych informacji pozwoli Wam na dokonanie prawidłowej analizy stosunków barwnych w obrazie oraz na określenie roli światła w kompozycji.
UWAGA: W analizie porównawczej, w części poświęconej światłocieniowi, opis zaczynamy zawsze od zlokalizowania źródła światła (poza obrazem lub na obrazie) oraz rodzaju oświetlenia (światło naturalne/sztuczne; rozproszone, równomiernie oświetlające całą scenę/ mocne, nierównomierne; padające centralnie/ od lewej do prawej...). Następnie definiujemy czy występuje miękki czy ostry modelunek światłocieniowy i/lub stopniowanie walorowe. Jeżeli to możliwe należy również wskazać najjaśniejszy punkt obrazu.
