Budowa dzieła sztuki - kompozycja

W dzisiejszym poście proponuję małe przypomnienie kilku podstawowych zagadnień z zakresu budowy dzieła sztuki, które są niezbędne do jego opisu, zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym, zwłaszcza w części poświęconej analizie porównawczej. Pamiętając o tych „banalnych” kategoriach i wypisując je na początku analizy zyskujesz dodatkowe punkty.

Podstawowa kwestia, najczęściej pomijana przez maturzystów, właśnie dlatego, ze wydaje się zbyt oczywista, przez co nieistotna, to określenie kształtu pola obrazowego (formatu obrazu), czyli czy jest to np. prostokąt poziomy lub pionowy, kwadrat lub forma zbliżona do kwadratu; polem obrazowym może być też elipsa lub koło (tondo). Przy analizie porównawczej to zapewnia Ci jeden punkt. Niewiele, ale czasem może zaważyć na wyniku.

Michelangelo Buonarroti, Tondo Doni, 1506-1508

Następnie należy zidentyfikować kompozycję z jaką mamy do czynienia w danym przypadku. Zwykle stosuje się podział rodzajów kompozycji ze względu na dwa jej aspekty.

-   ze względu na układ poszczególnych jej części:

•     zamknięta/otwarta

•     prosta/złożona (wielofiguralna)

•     symetryczna/asymetryczna (wieloosiowa)

•     rytmiczna/zderytmizowana

•     centralna/ rozproszona

•     horyzontalna/wertykalna/diagonalna

•     jednoplanowa/wieloplanowa

-  ze względu na sposób oddziaływania na widza poszczególnych jej części:

•     statyczna/dynamiczna

•     ekspresyjna

Każda kompozycja składa się z co najmniej kilku powyższych elementów, im więcej wypiszesz, tym większa szansa, ze zostaniesz wysoko oceniony przez egzaminatora. Oto przykłady paru kompozycji wraz z opisem:

Pieter Bruegel Starszy, Pejzaż z upadkiem Ikara - kompozycja otwarta, złożona, horyzontalna, rozproszona, wieloplanowa i asymetryczna

Ilya Repin,  Śpiąca Wiera - kompozycja zamknięta, prosta, centralna, jednoplanowa i wertykalna

O ile opis kompozycji uwzględniający układ jej poszczególnych części wydaje się raczej łatwy, o tym kwestia oddziaływania na widza i ekspresyjności kompozycji może budzić pewne wątpliwości.

Trzeba tutaj wziąć pod uwagę, że ekspresja w dziele sztuki może występować w różnej formie w zależności od epoki i rodzaju dzieła. O kompozycji ekspresyjnej mówimy gdy napięcia w obrazie są silne i oddziałują na emocje widza; ekspresja może tkwić zarówno w scenie przedstawionej w danym dziele sztuki, ale także w jego materii (sposobie kładzenia farby, opracowania materiału rzeźbiarskiego etc.). Mam nadzieje, ze stanie się to jasne po porównaniu poniższych przykładów dwóch odmiennych rodzajów ekspresji.

Stanislaw Ignacy Witkiewicz, Tworzenie świata - kompozycja dynamiczna i mocno ekspresyjna - 

pulsujące, żywe formy, wyrazisty dukt pędzla, wewnętrzne napięcie miedzy elementami obrazu

Donatello, Święta Maria Magdalena -  duża ekspresja formalna, chropowate opracowanie materii, werystyczne przedstawienie postaci 

Vademecum HISTORIA SZTUKI - MATURA 2014