W dzisiejszym
poście proponuję małe przypomnienie kilku podstawowych zagadnień z zakresu
budowy dzieła sztuki, które są niezbędne do jego opisu, zarówno na poziomie
podstawowym, jak i rozszerzonym, zwłaszcza w części poświęconej analizie
porównawczej. Pamiętając o tych „banalnych” kategoriach i wypisując je na
początku analizy zyskujesz dodatkowe punkty.
Podstawowa
kwestia, najczęściej pomijana przez maturzystów, właśnie dlatego, ze wydaje się
zbyt oczywista, przez co nieistotna, to określenie kształtu pola obrazowego
(formatu obrazu), czyli czy jest to np. prostokąt poziomy lub pionowy, kwadrat
lub forma zbliżona do kwadratu; polem obrazowym może być też elipsa lub koło
(tondo). Przy analizie porównawczej to zapewnia Ci jeden punkt. Niewiele, ale
czasem może zaważyć na wyniku.
 |
| Michelangelo Buonarroti, Tondo Doni, 1506-1508 |
Następnie należy
zidentyfikować kompozycję z jaką mamy do czynienia w danym przypadku. Zwykle
stosuje się podział rodzajów kompozycji ze względu na dwa jej aspekty.
- ze względu na układ poszczególnych jej
części:
•
zamknięta/otwarta
•
prosta/złożona
(wielofiguralna)
•
symetryczna/asymetryczna
(wieloosiowa)
•
rytmiczna/zderytmizowana
•
centralna/
rozproszona
•
horyzontalna/wertykalna/diagonalna
•
jednoplanowa/wieloplanowa
- ze względu na sposób oddziaływania na widza poszczególnych
jej części:
• statyczna/dynamiczna
• ekspresyjna
Każda kompozycja składa
się z co najmniej kilku powyższych elementów, im więcej wypiszesz, tym większa
szansa, ze zostaniesz wysoko oceniony przez egzaminatora. Oto przykłady paru kompozycji wraz z opisem:
 |
| Pieter Bruegel Starszy, Pejzaż z upadkiem Ikara - kompozycja otwarta, złożona, horyzontalna, rozproszona, wieloplanowa i asymetryczna |
 |
| Ilya Repin, Śpiąca Wiera - kompozycja zamknięta, prosta, centralna, jednoplanowa i wertykalna |
O ile opis kompozycji uwzględniający układ jej poszczególnych części wydaje się raczej łatwy, o tym kwestia oddziaływania na widza i ekspresyjności kompozycji może budzić pewne wątpliwości.
Trzeba tutaj wziąć
pod uwagę, że ekspresja w dziele sztuki może występować w różnej formie w
zależności od epoki i rodzaju dzieła. O kompozycji ekspresyjnej mówimy gdy
napięcia w obrazie są silne i oddziałują na emocje widza; ekspresja może tkwić
zarówno w scenie przedstawionej w danym dziele sztuki, ale także w jego materii
(sposobie kładzenia farby, opracowania materiału rzeźbiarskiego etc.). Mam
nadzieje, ze stanie się to jasne po porównaniu poniższych przykładów dwóch odmiennych
rodzajów ekspresji.
 |
| Stanislaw Ignacy Witkiewicz, Tworzenie świata - kompozycja dynamiczna i mocno ekspresyjna -
pulsujące, żywe
formy, wyrazisty dukt pędzla, wewnętrzne napięcie miedzy elementami obrazu
|
 |
| Donatello, Święta Maria Magdalena -
duża ekspresja formalna, chropowate opracowanie
materii, werystyczne przedstawienie postaci |
